Patogen, jakim jest guzowatość korzeni, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy systemu korzeniowego roślin. Bakteria Agrobacterium tumefaciens bytuje na wielu gatunkach flory, jednak najczęściej poraża drzewa owocowe, w tym jabłoń, gruszę, czereśnie, wiśnie, a także winorośl, róże i drzewa orzechowe. Guzowate narośla najczęściej rozwijają się zarówno na szyjce korzeniowej, jak i korzeniach, co ma negatywny wpływ na wzrost rośliny. Guzowatość korzeni może przyczynić się do utraty znacznej części upraw, w tym przede wszystkim młodych okazów. W związku z tym właściciele sadów, szkółek, plantacji, a nawet przydomowych ogródków, powinny wdrożyć zabiegi profilaktyczne już na etapie nasadzeń.
Guzowatość korzeni — cykl rozwojowy bakterii Agrobacterium tumefaciens
Agrobacterium tumefaciens to bakterie, które żyją w glebie. Wybierają sobie stanowiska o dużej stopni wilgotności i wykazują się niską tolerancją w stosunku do wysokich temperatur i suszy. Patogen wnika do korzeni roślin najczęściej w miejscach uszkodzonej tkanki. Do tego rodzaju uszkodzeń może dojść na skutek prac ogrodowych, działalności nicieni, a nawet na skutek intensywnego wzrostu samych korzeni. Namnażają się one w przestrzeniach międzykomórkowych i doprowadzają sąsiednie komórki do licznych podziałów, co jest przyczyną przerostu i powstawania tzw. guzów. Co ciekawe, szkodnik wzrostu korzeni dobudowuje fragment DNA plazmidu T, co powoduje wzmożoną produkcję czynników wzrostu – cytokinin i auksyn. To powoduje nadmierny rozrost komórek.
Po około 2 tygodniach od infekcji pojawia się charakterystyczne zgrubienie, czyli grzyb. Powstają wówczas guzy pierwotne. Są one kuliste, miękkie i gładkie w kolorze jasnokremowym. Z czasem podlegają procesowi starzenia się i wówczas guzy staje się chropowate, zdrewniałe i ciemno-brązowe. Warto jednak pamiętać, że A. tumefaciens może porażać wiele gatunków roślin, a objawy mogą być zróżnicowane i uzależnione od ich rodzaju. Zakażenia dotyczą przede wszystkim okazów dwuliściennych.
Chorobotwórcze bakterie mogą przetrwać w glebie nawet kilkadziesiąt lat i uaktywnić się pod wpływem określonych czynników atmosferycznych np. dużej wilgotności lub pojawienia się wrót zakażenia np. uszkodzenia na tkance roślinnej.
Guzowatość korzeni — objawy
Guzowatość korzeni jest stosunkowo łatwa do rozpoznania. Typowymi objawami choroby bakteryjnej są:
- guzowate narośla zlokalizowane na szyjce korzeniowej, a także na korzeniach bocznych i pędach,
- zmiana barwy guzów z jasnego do ciemno-brązowego.
Guzy pojawiające się na korzeniach głównych, czy innych elementach systemu korzeniowego doprowadzają do stopniowego porażenia, co powoduje nie tylko zahamowanie wzrostu rośliny, a także deficyt energii. Niestety nie jest możliwe cofnięcie skutków infekcji.
Jeżeli system korzeniowy rośliny jest dobrze rozwinięty może nie dojść do manifestacji typowych objawów. Dotyczy to niewielkich narośli.
Jak zapobiegać i leczyć guzowatość korzeni?
W Polsce istnieją przepisy mówiące o zakazie sprzedaży roślin z guzami na systemie korzeniowym. W związku z tym konieczne jest wdrożenie odpowiednich środków ochrony roślin już na etapie pierwszych nasadzeń. Ponieważ choroba rozwija się pod glebą, lustracja roślin nie wlicza się do profilaktyki, tak jak ma to miejsce w przypadku innych chorób bakteryjnych, czy grzybowych. Czasami guzy są mylone z tkanką kalusową powstającą wokół zranień.
Do najpowszechniej stosowanych metod zapobiegawczych zaliczają się:
- uprawa roślin na glebach wolnych od bakterii,
- unikanie uprawy roślin na terenach podmokłym o wysokim pH gleby. W razie konieczności zaleca się zastosowanie nawozów, które zakwaszą ziemię,
- jeżeli gleba wykaże obecność bakterii, zaleca się powstrzymanie od upraw przez okres ok. 6 lat,
- zakup sadzonek jedynie z zaufanych szkółek (zakwalifikowanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa),
- zachowanie ostrożności w trakcie przesadzania roślin,
- usuwanie narośli w momencie ich stwierdzenia na korzeniach głównych, bocznych, a resztę systemu korzeniowego należy potraktować środkiem z dodatkiem miedzi. To zabezpieczy ją przed ekspansją bakterii.
Guzowatość korzeni może skutkować drewnieniem całej rośliny, a co za tym idzie utratą znacznej części plonów. Jak w przypadku większości chorób bakteryjnych, nie da się cofnąć objawów porażenia. Jedyną możliwością jest ochrona roślin już na etapie nasadzeń. Za pomocą odpowiednio dobranych (do gatunku rośliny) metod chemicznych i agrotechnicznych, można znacznie zmniejszyć ryzyko pojawienia się charakterystycznych narośli.
